Dwang is een bot middel
Van oudsher hielden heersers degenen over wie zij heersten in het gareel door middel van dwang. Dwang hield het volk rustig en deed hen in de goede richting bewegen.
Dwang is wel een beetje een bot middel, niet heel verfijnd. Degenen die gedwongen worden, neigen altijd naar ontevredenheid. Dwang is ook een middel dat openlijk wordt ingezet. Dwinger en gedwongene weten beiden welk spel er gespeeld wordt. Dwang kan uiterlijk handelen sturen: een mens kan tot een handeling gedwongen worden, een andere handeling kan door dwang voorkomen worden.
In de loop van de 20e eeuw is het instrumentarium van machthebbers uitgebreid met manipulatie, een middel met schier eindeloze mogelijkheden die zo ver kunnen reiken dat de gemanipuleerde mens zich onbewust is van het feit dat hij gemanipuleerd wordt. Hij wordt niet meer van buitenaf gedwongen en meent vanuit eigen drijfveren te handelen.
Hij kan het idee hebben dat zijn problemen nu eindelijk eens worden opgelost en dat degenen die er schuld aan hebben zullen worden aangepakt. De zon kan weer gaan schijnen. – En als hij mocht kiezen, zou hij het wel weten.