Artikelen

Ergens in ieder mens is het te vinden: de verbazing en het onbegrip dat de aarde eigendom kan zijn en verhandeld kan worden. Het is de frontale botsing die ieder kind kan beleven en die welbeschouwd geen botsing met de werkelijkheid is - want de aarde kán geen bezit zijn - maar een botsing met een ‘geleefde leugen’. In deze waargemaakte leugen kan de aarde worden opgedeeld, opgekocht en opgebruikt.
Maar: “hoe kun je de lucht bezitten?”

Lees verder arrow_forward

Omdat de mensheid in de afgelopen decennia in zekere zin heeft verzuimd te erkennen wat in deze dingen (de sociale driegeleding - vert.) besloten ligt, hebben we nu te maken met de verschrikkelijke rampspoed, die als een ziekte is uitgebroken; als een ziekte die een organisme overkomt dat niet op een natuurlijke wijze naar zijn eigen wetmatigheden leeft. Lees verder arrow_forward

Bij tijd en wijle kunnen we weer in de kranten lezen, dat de prijs van goud een volgende sprong omhoog heeft gemaakt. Iedereen weet dat goud - een edel metaal - erg kostbaar is. Toch blijft het verloop van de goudprijs een geheimzinnig, erg ondoorzichtig gegeven. Allereerst: waar slaat die goudprijs op? Lees verder arrow_forward

“Een volgende stap in de ontwikkeling van het economisch denken”
- een interview met Christopher Houghton Budd -

Lees verder arrow_forward

“Een volgende stap in de ontwikkeling van het economisch denken”
- een interview met Christopher Houghton Budd -

Lees verder arrow_forward

“Een volgende stap in de ontwikkeling van het economisch denken” - een interview met Christopher Houghton Budd Lees verder arrow_forward

Het woordje “vrij” klinkt ons sympathiek in de oren. Wat we er ook onder verstaan – altijd heb je het gevoel dat vrijheid iets is waar een mens voortdurend naar verlangt, iets dat met zijn diepste wezen verbonden is en aan hem trekt, zo sterk soms dat het erop kan lijken dat het het allerhoogste en kostbaarste is wat voor een mens bereikbaar kan zijn. Lees verder arrow_forward

In het vrije geestesleven komt het aan op de individu, op de speciale kwaliteiten van ieder mens afzonderlijk. Deze moeten in en door de organisatie van het geestesleven tot hun recht kunnen komen.Voor het economisch leven geldt het tegendeel. Het oordeel dat de enkeling zich vormt over het economische leven is van geen enkele waarde, werkt integendeel schadelijk, omdat het nergens in de werkelijkheid wortelt. Lees verder arrow_forward

Dieter Brüll, die als hoogleraar belastingrecht decennia geleden regelmatig in het nieuws was, en over wiens uitlatingen kamervragen werden gesteld, was een strijder tegen onrecht en voor de sociale driegeleding. Hier een fragment uit een artikel van zijn hand uit 1978. Lees verder arrow_forward

In het dagelijks leven hebben we allemaal ervaringen die dit bevestigen: de vaardigheden die we niet gebruiken, verkommeren.
Wie zijn spieren nauwelijks gebruikt, merkt hoe ze slinken en aan kracht verliezen.
Wie in de auto steeds de navigatie gebruikt, verliest de vaardigheid zelf de weg te vinden.
Wie voor het gemak kiest, zal met steeds meer dingen moeite hebben.
Wie niet over de dingen nadenkt, zal het met het oordeel van anderen moeten doen. Lees verder arrow_forward

"Waar landbouw als ‘industrie’ wordt bedreven… wordt voorbij gegaan aan wat de landbouw zélf vergt" Lees verder arrow_forward

We leven in een tijdperk van lage prijzen. Hoe minder we voor iets betalen, hoe beter - dit is niet alleen een wijdverbreide opvatting maar ook een wetenschappelijk dogma in de moderne economische wetenschap. De enorme neerwaartse druk op prijzen bewerkt dat er weinig geld is om degenen die werken te betalen. Lees verder arrow_forward

Onderwijs zoals wij het kennen is aanpassen en daarmee is het onderwijs instrument in het handhaven van de bestaande maatschappelijke orde. Lees verder arrow_forward

De dringendste vraagstukken van de moderne tijd zijn in veel gevallen te herleiden tot vraagstukken die samenhangen met de manier waarop de moderne economie is vormgegeven. Oplossingen voor die vraagstukken zullen dan ook in een omvorming van de economische praktijk moeten liggen. Die oplossingen kunnen worden gevonden door met een nieuw bewustzijn naar de economie te kijken.
Over rente en de effecten van rente, de drie geldkwaliteiten en het vormen van nieuwe samenwerkingsverbanden in de kringen van STRO. Lees verder arrow_forward

In vroegere culturen werd het leven van de mens in belangrijke mate bepaald door ‘het hogere’, door de wereld van de goden. Farao’s en andere priesterkoningen, bijgestaan door profeten en priesters, brachten de boodschappen uit de godenwereld naar die van de mensen, in de vorm van geboden, gebeden, gebruiken.
In de loop van de ontwikkeling nam de mens de dingen meer in eigen hand, ontwikkelde een eigen gedachteleven dat eerder de aardse wereld dan die van de goden als uitgangspunt nam en kwam zo tot nieuwe gebruiken en wetten. De wereld van de goden trad terug, was niet meer een door de mens ervaren ‘werkelijke wereld’ maar werd iets waar je al dan niet in gelooft.

Lees verder arrow_forward

Eén van de unieke bijdragen van Rudolf Steiner aan de sociale wetenschappen is de formulering van een aantal sociale wetten die het menselijk bewustzijn verbinden met sociaal gedrag en economische consequenties. Lees verder arrow_forward

Rudolf Steiner moet diep geschokt geweest zijn over het uitbreken van deze oorlog (eerste wereldoorlog, red). Hij volgde alle ontwikkelingen op de voet. Wehr* vertelt in zijn biografie over Steiner dat diens uitlatingen over de oorlog heel wisselend waren. Lees verder arrow_forward

Als we het hebben over armoede in de wereld, dan bedoelen we meestal materiële armoede: mensen zijn onvoldoende in de mogelijkheid gesteld zich te voorzien van zuiver water, volwaardig voedsel, voldoende kleding, fatsoenlijke behuizing, hygiënische leefomstandigheden enzovoort. Maar hoe zit het met de spirituele armoede? Lees verder arrow_forward

De bestaande wetgeving bepaalt dat arbeid met loon betaald wordt. Zo ontstaat het beeld dat de arbeidskracht van de werkende mens door de ondernemer voor geld gekocht wordt. Maar hoe is het in de werkelijkheid? Lees verder arrow_forward

De mysteriën vinden plaats in het centraal station
Beuys noemde zijn ‘Soziale Skulptur’ - de gedachte dat in ieder mens een kunstenaar schuilt en dat ieder mens verantwoordelijkheid draagt voor de kwaliteit van de samenleving - zijn belangrijkste kunstwerk.
“Kunst is een vrijheidswetenschap”, stelde hij. Lees verder arrow_forward

De Nederlandse NGO STRO (Social Trade Organisation) is sinds de jaren negentig actief op het gebied van economische vernieuwingen. Via publicaties en het organiseren van congressen over zaken als geld en rente wordt geprobeerd het geldsysteem onder de aandacht te brengen. STRO is ook actief in het ontwikkelen en het toepassen van nieuwe vormen van betaal- en kredietsystemen. STRO doet dat in samenwerking met partnerorganisaties, bedrijfscoöperaties, kredietinstellingen en lokale regeringen. Lees verder arrow_forward

Een kritische bijdrage aan het denken over het basisinkomen Lees verder arrow_forward

In 1922 gaf Rudolf Steiner een reeks lezingen over economie, waarvan het belang de wereld niet alleen grotendeels ontgaan is, maar die ook nauwelijks bekend is aan hen die anderszins goed op de hoogte zijn met Steiners wereldbeschouwing en zijn vele bijdrages aan het praktische leven. Wat is er met deze impuls gebeurd en wat is zijn toekomst? Lees verder arrow_forward

Dat de Amerikaanse Jan Modaal, zoals waarschijnlijk ook zijn buurman, zijn hypotheeklasten niet meer kan opbrengen lijkt de hele wereld in een financiële crisis te hebben gestort. Immers: financiële reuzen -  hypotheekverstrekkers, banken, verzekeraars - vallen om als dood hout in een herfststorm. En de Amerikaanse regering vertrouwt niet meer op de krachten van de vrije markt en gooit er zelf 700 miljard tegenaan om het tij te keren. Crisis? Wat voor crisis? Lees verder arrow_forward

De door Rudolf Steiner in 1905 geformuleerde sociale hoofdwet luidde: “Het welzijn van een geheel van samenwerkende mensen is des te groter, naarmate de enkeling minder aanspraak maakt op het resultaat van zijn prestaties, dat wil zeggen naarmate hij meer daarvan aan zijn medewerkers (lees andere werkenden) afstaat en naarmate meer van zijn behoeften niet uit eigen prestaties, maar uit de prestaties van de anderen worden bevredigd.” Lees verder arrow_forward

Vrije en betrokken burgers die zelf direct politieke beslissingen nemen, net zoals bij de oude Grieken en op de vroegere Germaanse ‘dingplaatsen’? Een mooi idee, maar praktisch onuitvoerbaar, want moderne staten zijn daarvoor te groot en te complex, zo oordelen de meeste hedendaagse politicologen. Ten onrechte, want zij zien over het hoofd dat er alternatieven zijn voor de aloude volksvergadering-democratie, waardoor het principe van “het volk heerst” toch gecombineerd kan worden met grote, complexe staten. In Zwitserland en vele Amerikaanse deelstaten bestaan al ruim 100 jaar interessante voorbeelden van radicale direct-democratische stelsels. Lees verder arrow_forward

Te grote klassen, te weinig financiële middelen, onvoldoende geschoolde leerkrachten. Alleen een probleem in Nederland? Nee, ook in Amerika ligt het onderwijs (met name het ‘openbaar onderwijs’ - public school system) al jarenlang onder vuur. Amerikaanse varianten op ons inmiddels bekende thema’s: leerlingen van middelbare schoolleeftijd blijken niet te weten wie Abraham Lincoln was of blijken moeite te hebben om Amerika te vinden op de wereldkaart. Lees verder arrow_forward

Dynamische Oordeelsvorming wordt in binnen- en buitenland toegepast in allerlei groepen en organisaties. Als hulp bij het vergaderen, bij het omgaan met conflicten, in organisatie-ontwikkelingswerk, in biografiewerk en bij mediation. Lex Bos ontwikkelde Dynamische Oordeelsvorming in het kader van zijn proefschrift* en werkte er tientallen jaren mee. Ter gelegenheid van het verschijnen van Oordeelsvorming, een weg naar innerlijke vrijheid interviewde John Hogervorst Lex Bos. Lees verder arrow_forward

Meerdere sprak Rudolf Steiner, als het ging over het streven en de praktijk van de Waldorfschule, over de noodzaak van het sluiten van compromissen. En zeker is het zo dat de oprichting en opening van de eerste Vrije School al direct gepaard ging met het sluiten van compromissen. Lees verder arrow_forward

[…] (Door de waarneming worden we erop) gewezen, hoe het gehele sociale leven in drie gebieden uiteenvalt, die voortkomen uit heel eigen en verschillende voorwaarden: het geestesleven, het politieke rechtsleven en het economische leven. Deze hebben in zekere zin in de loop van de moderne beschaving naar een zekere zelfstandigheid toegewerkt. Deze zelfstandigheid moeten we gaan begrijpen en we moeten ieder gebied geleidelijk aan zijn eigen deel geven: daardoor kunnen ze dan op de juiste manier met elkaar samenwerken. En dat is het, waar het in deze tijd op aan komt! Lees verder arrow_forward

Een mens hoeft geen antroposoof te zijn om bewondering hebben voor Rudolf Steiners werkkracht. Als we bijvoorbeeld alleen kijken naar zijn geschreven werk en zijn voordrachten, en dan nog alleen naar de hoeveelheid en niet naar de inhoud, is een geschat aantal van 6.000 voordrachten die hij hield en geschreven teksten die in zo’n 45 boekbanden zijn gevat, toch best wel veel.

Lees verder arrow_forward

Die arme Rudolf Steiner! Stond in walmen van tabaksrook in fabriekshallen duizenden arbeiders toe te spreken over de driegeleding als weg naar een menswaardige samenleving. Sprak met ondernemers en industriëlen over een eerlijke economie. Debatteerde met intellectuelen en kunstenaars over de noodzaak van een vrij geestesleven. En dat alles met als decor: Duitsland dat na de eerste wereldoorlog ineenstortte, economisch in gruzelementen lag en sociaal en politiek op de rand van de afgrond stond.

Lees verder arrow_forward

Al lang staat de economie bloot aan een virus dat zich in de 20e eeuw over de hele wereld heeft verspreid. Resistentie tegen het virus is nog niet voldoende ontwikkeld zodat er nog dagelijks nieuwe slachtoffers vallen. De kwalijke verschijnselen die het virus met zich meebrengt zijn van ongekende proportie en bedreigen mens en aarde. Het virus nestelt zich in de ene na de andere onderneming.

Lees verder arrow_forward

In deze dagen, waarin de ontwikkelingen rondom het coronavirus alle aandacht vragen, is het moeilijk om níet stil te staan bij dit virus en zijn wereldwijde gevolgen. Lees verder arrow_forward

In onze huidige samenleving speelt het economische leven de hoofdrol met daarin als kerngebeuren de verkoop van waren, wat dan plaats vindt door waren tegen geld - als representant van andere waren - te ruilen. Daarbij is ons economisch leven op concurrentie afgestemd - dat wil zeggen dat ten koste van de gehele economie een voortdurende strijd bestaat tussen deelactiviteiten en individuele bedrijven en mensen. Voor de economie als geheel betekent dit een permanente gigantische verspilling van krachten. Lees verder arrow_forward

In Europa is de democratie als politieke eis bijna 200 jaar oud. Zij werd verkondigd als een van de grote verlangens van de Franse Revolutie met de woorden ‘vrijheid, gelijkheid, broederschap’. De opeenvolgende reeks politieke strubbelingen in Europa heeft sinds generaties met deze drie verlangens te maken. De politieke onrust komt voort uit het feit dat geen van de drie idealen tot dusver gerealiseerd kon worden. Lees verder arrow_forward

"lk ben altijd bewogen geweest door de vraag: hoe kan men álle mensen helpen? Ik was onbevredigd als slechts enkelen werden ondersteund, bijvoorbeeld als één mens de studie van drie studenten financierde, of een kleine groep een andere grotere groep probeerde te ondersteunen." Lees verder arrow_forward

"Een generatie van jonge mensen die zou hebben geleerd kritisch na te denken, zou het economisch systeem waarin de schoolkinderen van nu in de toekomst zullen moeten leven en functioneren, niet overleven.”
John Taylor Gatto Lees verder arrow_forward

De wereldeconomie is stuurloos geraakt. De paarden zijn op hol geslagen en geen enkele politieke strategie, wereldplan of nieuwe theorie kan ze nog onder controle krijgen. Ons ontoereikende denken zoekt tevergeefs naar de paarden en is niet in staat te erkennen dat wij het zelf zijn, in alles wat wij doen, die de situatie die wij beleven creëren. Lees verder arrow_forward

Heeft de sociale driegeleding ook een mening over lobbyisme?
Oeps! Lees verder arrow_forward

Voor ieder van ons is economie niet alleen een deel van de werkelijkheid van ons bestaan maar is haast onontkoombaar ook iets geworden dat we moeten begrijpen. Met ieder ogenblik dat verstrijkt is de mens betrokken in economische activiteit. Lees verder arrow_forward

Rudolf Steiner (1861-1925) is bekend als de grondlegger van de antroposofie, de vrijescholen, de antroposofische geneeskunst, de biologisch-dynamische landbouw en meer. Toch is er een kant van zijn leven en werken die weinig aandacht gekregen heeft. Deze onbekende Rudolf Steiner is Rudolf Steiner als maatschappijvernieuwer, als econoom, als ‘revolutionair’. Lees verder arrow_forward

De wetenschappelijke wijze van voorstellen heeft zich ontwikkeld met de opkomst van de natuurwetenschappelijke ontdekkingen, vooral op het gebied van de fysica en chemie. Het denken op dit gebied heeft zich langzaam maar zeker over alle levensgebieden verspreid, wat sinds het midden van de vorige eeuw leidde tot de materialistische wereldbeschouwing. Lees verder arrow_forward

Een bezwaar, dat men vaak tegen de driegeleding van het sociale organisme opwerpt, is, dat een staat die deze driegeleding invoert, zijn betrekkingen met andere staten zou moeten schaden. Welke betekenis dit bezwaar heeft, kan men slechts beoordelen, als men het wezen van de huidige internationale verhoudingen tussen de staten in ogenschouw neemt. Lees verder arrow_forward

Socialisatie en individualisatie
Wie de huidige discussies over de inhoud van het onderwijs en de structuur van het onderwijsbestel volgt, ziet dat op de ach­tergrond twee uitgangspunten een centrale rol spelen. Deze worden vaak zo gesteld dat ze de discussies op een onvruchtbare wijze polariseren: "Het is de taak van het onder­wijs de kinderen klaar te maken voor de maat­schappij" zegt de ene groep. "Het is de taak van het onderwijs het kind in zijn persoonlijkheidsontwikkeling te helpen", zegt de andere groep. Lees verder arrow_forward

Natuur is één van de grenzen van het economisch leven. De andere is geest. Lees verder arrow_forward

Wie zich langere tijd met de sociale driegeleding bezighoudt, ontdekt steeds meer dat driegeleding een scholingsweg betekent voor het praktische, levenswerkelijke denken. Het is geen model, geen regel, geen programma, maar een wijze van denken en kijken die helpt om in elke concrete situatie te ontdekken hoe daar de levensvoorwaarden kunnen worden geschapen voor een gezonde sociale ontwikkeling. Lees verder arrow_forward

Niet alleen in 1919, toen de sociale driegeleding voor korte tijd een volksbeweging werd, heeft Rudolf Steiner zich op sociaal-politiek gebied begeven. Reeds vóór de eeuwwisseling en vóór de eerste wereld­oorlog publiceerde hij verscheidene artikelen over het sociale vraagstuk en het tijdsgebeuren. Hiervoor interesseerde zich echter geen mens, zoals hij zelf zei. Lees verder arrow_forward

Ergens in de jaren ’70 van de 20e eeuw ontwikkelde Philips de videorecorder. Gelijktijdig waren ook andere fabrikanten bezig met de ontwikkeling van de video en zo deed de videorecorder met de daarbij behorende videocassette zijn intrede op de markt: in verschillende technische varianten die zodanig van elkaar verschilden dat een videocassette van systeem A niet afgespeeld kon worden op systeem B en andersom. Hoewel vriend en vijand het er over eens waren dat het door Philips ontwikkelde systeem superieur was, stierf het een roemloze dood. Lees verder arrow_forward

De meeste mensen eten dagelijks brood en kopen het bijna dagelijks. Wat gebeurt er eigenlijk wanneer we een brood kopen? We betalen de winkelier de prijs die hij voor het brood vraagt (en in de daaropvolgende tijd eten we het op). Met de opbrengst van het brood: kan de winkelier een volgend brood bestellen en betalen. Daarnaast houdt hij een deel van de opbrengst over. Lees verder arrow_forward

Een gezonde economie is gebaat bij onderlinge afspraken, die economisch gezien effectief zijn. In de praktijk zijn dat soort afspraken wettelijk gezien verboden. Dat ondervonden een twintigtal producenten van betonnen straatstenen die in 2006 door de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) een boete kregen opgelegd. Lees verder arrow_forward

(…) Wanneer men werkelijk in het economisch leven wil ingrijpen op een manier die ergens toe leidt, dan gaat het erom dat men op een levende manier ingrijpt in de consumptie en productie. Er moeten zich associaties vormen die de mogelijkheid hebben ook werkelijk effect uit te oefenen op het economisch proces. Lees verder arrow_forward

We hebben eerder de sociaal-culturele ontwikkeling van de mensheid zo beschreven dat uit een, het gehele maatschappelijke leven dominerende theocratie zich allengs een meer democratisch georiënteerd rechtsleven vrijmaakt. Lees verder arrow_forward

Als consument zijn we in de moderne economie verbonden met mensen van over de hele wereld. Stel dat we onze wasmachine demonteren. We verwijderen het plaatmateriaal, schroeven het bedieningspaneel eraf, verwijderen de trommel, schroeven de motor uit elkaar enzovoorts. Vervolgens bekijken we elk van de afzonderlijke onderdelen en vragen ons af: waar is dit onderdeel geproduceerd, van welke grondstof is het gemaakt, waar komt die grondstof vandaan? Lees verder arrow_forward

U kunt het als het fundament van de driegeledingsimpuls beschouwen, dat deze overal op de werkelijkheid mikt en niet wil theoretiseren. Als ik me enigszins paradoxaal mag uitdrukken: voor mijn boek over het sociale vraagstuk* geldt eigenlijk dat het niet zozeer het belangrijkste is wat daarin staat maar dat veel belangrijker is wat er gebeurt wanneer men begint dat wat er staat te verwerkelijken. Lees verder arrow_forward

Wie in gedachten wel eens de kont tegen de krib gooien wil, kan zich erover verbazen: waarom is het nodig dat de Nederlandse, lees eventueel: West-Europese, samenleving steeds meer gelijk wordt aan de Amerikaanse? Lees verder arrow_forward

Ons denken over de economie loopt achter op de werkelijkheid van de economie, zo stelde Rudolf Steiner een kleine honderd jaar geleden. Hij bedoelde daarmee dat de economie zich in de moderne tijd (sinds de vijftiende eeuw) heeft ontwikkeld zonder dat deze ontwikkeling bewust door het menselijk denken gestuurd werd. Zou dat nu, in de 21e eeuw anders zijn? Heeft ons denken inmiddels greep gekregen op de economie? Lees verder arrow_forward

In dit artikel gaat het over besluitvaardigheid en slagvaardigheid. Organisaties moeten snel en flexibel inspelen op onverwachte kansen en bedreigingen. Dat vereist slagvaardigheid en, daaraan voorafgaand, besluitvaardigheid. Besluitvaardigheid van de baas leidt echter niet zonder meer tot slagvaardigheid bij de medewerkers. Lees verder arrow_forward