Zeven lessen van de leerkracht

"Een generatie van jonge mensen die zou hebben geleerd kritisch na te denken, zou het economisch systeem waarin de schoolkinderen van nu in de toekomst zullen moeten leven en functioneren, niet overleven.”
John Taylor Gatto

Onder de talrijke Amerikaanse critici van het schoolsysteem (zoals bijvoorbeeld Paul Goodman, Daniel Greenberg, Mimsy Sadofski, John Holt of Pat Farenga ) is John Taylor Gatto een bijzonder interessante verschijning. Hij was zelf meer dan dertig jaar leraar in het openbaar onderwijs en werd in de staat New York meermaals tot leerkracht van het jaar  verkozen, voordat hij zich ten slotte tot een van de scherpste critici van het door de staat gemonopoliseerde onderwijs en de leerplicht ontwikkelde.

Gatto's kernthese luidt, dat de school, zoals ze tegenwoordig meestal gestructureerd is, niet primair werkelijke ontwikkelingsprocessen dient, maar een onzichtbaar leerplan volgt, "dat de mythe van het instituut school en ons economische systeem, dat op een kastensysteem is gebaseerd, versterkt." De school bewerkt daardoor "met briljante precisie waartoe ze oorspronkelijk ontwikkeld werd, ze vormt namelijk de 'ontwikkelings'zuil van een centralistische - op massaproductie gerichte - economie, die door een handvol commandocentrales bestuurd wordt. (...) [Die economie] heeft mensen nodig die afgericht zijn zichzelf te definiëren in relatie tot hun  verdiensten, het verwerven van dingen en het bezit van 'zaken', en die alles vanuit het gezichtspunt van gemak, zekerheid en status beschouwen."

Vanuit zijn eigen beroepservaring beschrijft Gatto in Zeven lessen van de leerkracht zijn analyse van dit 'onzichtbare leerplan':

1. Verwarring. "Alles, wat ik leer, is uit zijn samenhang gerukt..."

2. Maatschappelijke gelaagdheid. "Het deel uitmaken van een bepaalde laag of klasse, waaraan niet te ontkomen valt."

3. Onverschilligheid. "U dient zich als een lichtschakelaar te laten aan- en uitschakelen..."

4. Emotionele afhankelijkheid. Met "onderscheidingen, eerbetoon en straffen breng ik de kinderen bij hun wil te onderwerpen aan de vooraf vastgelegde aaneenschakeling van orders, taken en opdrachten."

5. Intellectuele afhankelijkheid. "Brave, gehoorzame mensen wachten op een expert die hen zegt wat te doen."

6. Labiel zelfbewustzijn. "De les van beoordelingen, censuur en toetsresultaten ligt daarin, dat kinderen niet zichzelf of hun ouders dienen te vertrouwen, maar dat ze zich in plaats daarvan op de beoordeling van bevoegde functionarissen verlaten."

7. Men kan zich niet verstoppen. "Controle is een oeroude noodzaak en werd al verlangd door bepaalde invloedrijke denkers. Fundamentele gebruiksaanwijzingen zijn neergelegd in De Staat (Plato), Over de stad van God (Augustinus), Institutio Christianae Religionis (Johannes Calvijn), Nova Atlantis (Francis Bacon), Leviathan (Thomas Hobbes) en een veelvoud van andere geschriften."

Samenvattend merkt Gatto op: "Een dergelijk leerplan leidt tot fysieke, morele en intellectuele verlamming en geen enkel inhoudelijk leerplan zal toereikend zijn, om zijn afschuwelijke uitwerkingen teniet te doen.”

De Zeven lessen zijn voor Gatto bestanddelen die inherent zijn aan het systeem van het staatsonderwijs, zodat hij het onmogelijk acht dat dit systeem te hervormen is. Weliswaar werken in de scholen "duizenden vriendelijke, geëngageerde mensen maar de abstracte logica van het instituut is sterker dan hun individuele inbreng." Daarom eist Gatto een "intensief landelijk debat" om de "fundamentele uitgangspunten van het onderwijs" te overdenken. Pedagogische 'sleutel' daarbij is het inzicht, "dat zelfkennis de enige basis voor ware kennis is". Wezenlijk schijnt hem daarbij te zijn, de kinderen "opnieuw met de reële wereld in verbinding" te brengen, zodat "hun eigen tijd met iets anders gevuld kan worden, dan met abstractie."

Structureel ziet Gatto de volledige scheiding tussen staat en onderwijs als noodzakelijk; hij onderscheidt daarbij echter nog niet helder tussen de civiele samenleving en de economie, en lost daardoor het probleem van een sociaal gedifferentieerd schoolsysteem nog niet werkelijk op: "Een of andere vorm van vrije concurrentie met betrekking tot de plek, waar we in de eerste plaats antwoorden kunnen vinden, een vrije markt, waar familiescholen, ambachts- of landbouwscholen in grote getale kunnen bestaan en met de staatsscholen/het openbaar onderwijs kunnen concurreren."

Literatuur
Alle citaten afkomstig uit: Gatto, John Taylor (2009): Verdummt noch mal!, Bremen

Een fragment uit: Menschenbildung in einer globalisierten Welt : Perspektiven einer zivilgesellschaftlichen Selbstverwaltung unserer Bildungsräume van Clara Steinkeller, gepubliceerd in Driegonaal, jrg.33 / nr. 1/2