Wat de aarde en de geest gemeen hebben

Ergens in ieder mens is het te vinden: de verbazing en het onbegrip dat de aarde eigendom kan zijn en verhandeld kan worden. Het is de frontale botsing die ieder kind kan beleven en die welbeschouwd geen botsing met de werkelijkheid is - want de aarde kán geen bezit zijn - maar een botsing met een ‘geleefde leugen’. In deze waargemaakte leugen kan de aarde worden opgedeeld, opgekocht en opgebruikt.
Maar: “hoe kun je de lucht bezitten?”

Deze verbazing wortelt weliswaar in een kennelijk in de mens verborgen ‘kern’, als levens- of wereldgevoel, maar wordt in de laatste jaren ook steeds meer als rationele gedachte opgenomen en geuit: dat de aarde geen koopwaar is, wordt door steeds meer mensen als inspiratie of uitgangspunt genomen. Voor het gezonde verstand - dat wel zal voortvloeien uit dezelfde in de mens verborgen kern - is het ook vanzelfsprekend duidelijk: de aarde is onze woonplaats; een woonplaats die ons huisvest en voedt, die er al was voordat we werden geboren, die er zal zijn nadat we zijn gestorven en die we moeten onderhouden, heel houden en verzorgen voor onze kinderen, kindskinderen, …

Net zo vanzelfsprekend is het dat ‘kapitaal’ ook geen eigendom kan zijn - en dat het privébezit van kapitaal de tweede grote geleefde leugen is.

Een blik op het ontstaan van kapitaal kan dat duidelijk maken. Kapitaal ontstaat daar waar de menselijke geest economische activiteit zó kundig doet verlopen dat er ‘overwinst’ ontstaat. Met overwinst bedoel ik: de som geld die resteert nadat in een onderneming alle rekeningen zijn betaald en allen die hebben meegewerkt een billijk aandeel van de opbrengst als inkomen hebben gekregen. Die overwinst kan zodanig toenemen dat deze niet meer ‘zinnig’ binnen of voor de onderneming ingezet kan worden: er is kapitaal ontstaan, en dat heeft als eigenschap dat het kan worden losgemaakt van de onderneming waar het ontstaan is. Eenmaal ‘los’ kan het overal ter wereld worden ingezet - en omdat het als privé-eigendom wordt behandeld, wordt het nagenoeg altijd ingezet om privédoeleinden na te jagen, die meestal - weinig origineel - neerkomen op het vermeerderen van het kapitaal, met als doel dat het groeit, opdat het verder kan groeien, opdat het nóg verder kan groeien. - Wonderlijk genoeg: terwijl kapitaal voortkomt uit de inzet van de menselijke geest, wordt de rijkdom van die geest klaarblijkelijk door de kracht van het kapitaal (anders gezegd: de zucht naar kapitaal) zó verarmd, dat de geest zich alleen nog maar richt op het vermeerderen van het kapitaal.
Dat is onmogelijk wanneer de tweede waargemaakte leugen wordt doorgeprikt en kapitaal (en dus: ondernemingen) niet meer in privéhanden kan zijn.

Menselijke geest, daarmee wordt hier bedoeld: het hele scala van menselijke inventiviteit en creativiteit dat zich manifesteert in wetenschappelijke vindingen, techniek en technologie, organisatiekunde, ondernemerschap.
De werkzaamheid van de menselijke geest is de bron van het kapitaal. En zeker, deze geest werkt altijd in de individuele mens. Maar die is ingeweven in geschiedenis-ontwikkeling-cultuur-techniek-infrastructuur-onderwijs-wetenschap-rechtssysteem waaraan ontelbaar veel anderen hebben meegewerkt. Zonder deze ‘context’ zou de individuele mens, hoe begaafd ook, weinig voor elkaar krijgen - en zou zijn werkzaamheid niet tot kapitaalsvorming leiden.

Kapitaal ontstaat altijd uit het samenvloeien van menselijke prestaties in een gezamenlijk verband (een onderneming). Daar zet ieder zijn vaardigheden in en draagt ieder bij aan winst en overwinst. Wanneer ieder dan een billijk inkomen heeft ontvangen, dient dat wat resteert (de overwinst, het kapitaal) onder het beheer te komen van een kring van deskundigen die samen, plaatsvervangend voor de gemeenschap, bepalen waar dit kapitaal, ten behoeve van diezelfde gemeenschap, op een vruchtbare wijze kan worden ingezet: mogelijk kan het worden gebruikt voor nieuwe economische initiatieven, of het kan worden weggeschonken om de ontwikkeling van menselijke vaardigheden (in onderwijs, kunst, wetenschap en ga maar door) mogelijk te maken.